Moet je zien tijdens Elfstedentocht: Terp Hegebeintum met museum, kerk en state

Tot monniken dijken bouwden woonden Friezen op bulten van klei, mest en zoden

HEGEBEINTUM (NL) – Tot de afgraving van zo’n 750 van de ruim duizend terpen en wierden in de kuststreken van Friesland en Groningen — vanaf 1840 — zag het Waddenland er min of meer heuvelachtig uit. Er waren volgens sommige historici wel 1300 van zulke vijf tot tien meter hoge woonheuvels; het is maar net wat je een terp (Friesland) of wierde (Groningen) noemt. De nederzettingen ontstonden vanaf ongeveer 600 voor Christus op natuurlijke verhogingen in het landschap, meestal op kwelderwallen en oeverwallen van rivieren als de Eems, Fivel, Riet (Oude Riet), Hunze, Lauwers en Boorne. Bewoners beschermden zich in de vruchtbare kleistreek tegen het almaar stijgende zeewater door de woonlocaties op volkomen circulaire wijze te verhogen met afval, mest van vee en graszoden. Zo werd de terp nóg vruchtbaarder.

Dijken om het water tegen te houden kwamen er pas tussen 1000 en 1200 na Christus door toedoen van monniken vanuit de vele, soms heel grote kloosters in Friesland (bijvoorbeeld Claercamp ten zuidwesten van Dokkum) en Groningen (bijvoorbeeld de St. Bernardusabdij in Aduard ten westen van de stad Groningen). Door de steeds betere bedijking vond men in de 19de eeuw dat de de terpen en wierden niet meer zo groot en sterk hoefden te zijn. Anno 2023 zou er anders over gedacht worden. Terpbazen en schippers bedachten om de terpen tot bijna aan de voordeur van de woningen en kerk weg te spitten om de zeer vruchtbare grond uit wel vijf meter dikke lagen per skûtsje en praam naar de arme zandgronden te vervoeren, tot aan de geestgronden van Hillegom en Sassenheim, de bollenstreek. De Keukenhof in Lisse staat binnenkort in bloei dankzij een eeuw geleden aangevoerde Friese terpaarde.

Historische highlight op Elfstedenroute
Hoe mal dat afgraven ging wordt onder andere duidelijk in het Noord-Friese Hegebeintum waar aan de voet van de terp een nieuw bezoekerscentrum verrees en men onder leiding van een gids een wandeling langs een nagebootste afgraving en historische panden kan maken en een bezoek aan de uit de 12de eeuw stammende Romaanse kerk kan brengen. De hoogste terp van Friesland (8,80 m) verloor tussen 1900 en 1909 zoveel terrein dat de kerktoren honderd jaar later bijna omviel. Het terpmuseum met eet- en drinkgelegenheid, de terp en de kerk zijn zeer de moeite waard om te bezoeken. Je wordt er ontvangen en begeleid door super vriendelijke vrijwilligers als Jetty Reitsma, Bauke Hoogland en Klaas Winkel uit het naburige Ferwert, ook een mooi terpdorp dat ooit veel omvangrijker was. Zij, drie van de in totaal 17 vrijwillige informanten en beheerders, wijzen u ook de weg naar de adellijke Harsta State uit 1843, 500 meter lopen van het bezoekerscentrum.

Friesland Holland Elfstedentocht
Fietsende gasten van de reisorganisatie Friesland Holland Travel Service komen op de route Harlingen-Franeker-Dokkum langs Hegebeintum (knooppunt 13 tussen Ferwert en Blije).

Meer info:
www.terphegebeintum.nl